Anna Ochmann
Udział sektora kultury i przemysłów kreatywnych w polskiej gospodarce stale wzrasta, obszary te jednak zdominowane są przez freelancerów i mikroprzedsiębiorstwa. W 2016 roku w Polsce mikroprzedsiębiorstwa stanowiły 98,7% firm działających w sektorze kultury i kreatywnym. Ich finansowy, organizacyjny i ludzki kapitał jest ograniczony. Zgodnie z badaniem przeprowadzonym w roku 2017 przez Instytut Badań Strukturalnych (IBS) wartość dodana wygenerowana przez sektor kultury i sektor kreatywny w Polsce w roku 2015 wyniosła 30 mld zł. Udział sektora kultury i kreatywnego w wartości dodanej całej polskiej gospodarki wyniósł 1,9%, a udział w produkcie krajowym brutto osiągnął 1,7%. Polski sektor kultury i przemysłów kreatywnych jest bardzo zróżnicowany, a jego dalszy dynamiczny rozwój zależy od likwidacji barier rozwojowych i wprowadzenia instrumentów, które poprawią konkurencyjność polskich przemysłów kreatywnych na rynkach zagranicznych. W perspektywie globalnej, według ekspertów z hiszpańskiego Instituto de Empresa (jednego z najbardziej renomowanych ośrodków badań i edukacji biznesowej na świecie), sektory kreatywne tworzą obecnie 6,1% światowego PKB (generując w poszczególnych krajach od 2 do 7% PKB), co stanowi równowartość 4,3 biliona dolarów, podczas gdy eksport powiązanych towarów i usług jest wart 646 miliardów dolarów, przy czym udział krajów rozwiniętych w tej kwocie wynosi 82%.
W 2016 roku w Polsce funkcjonowało 100 500 przedsiębiorstw należących do sektora kultury i przemysłów kreatywnych. Stanowiło to wzrost o 10,3% w stosunku do roku 2014. Większość nowo powstałych firm stanowiły mikroprzedsiębiorstwa, zatrudniające 226,7 tys. pracowników, co oznacza wzrost o 2,5%. Natomiast przeciętne zatrudnienie w całym sektorze kultury i przemysłów kreatywnych zmniejszyło się o 4,4%, a w najliczniejszej w tym sektorze grupie mikroprzedsiębiorstw stosunek stałych miejsc pracy do pozostałych form zatrudnienia wynosił 1:4 (34000 do 151900).
Według raportu Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) pt. „Przemysły kreatywne w Polsce – perspektywy rozwoju”, przemysły kreatywne w Polsce zatrudniają 4,6% wszystkich pracowników, w porównaniu do 3,3% w Niemczech i 3,1% w Wielkiej Brytanii. Jednak to sektor brytyjski wytworzył aż 9% PKB, podczas gdy w Niemczech sektor ten był odpowiedzialny za 2,3%, a w Polsce za 4,1%.
Co ciekawe, analiza mapy kreatywności w Polsce ujawnia szczególną koncentrację przemysłów kultury i kreatywnych w takich województwach jak mazowieckie, małopolskie, pomorskie i śląskie oraz na dużych obszarach zurbanizowanych, czego należało się spodziewać, gdyż rozwój podmiotów kreatywnych wymaga dostępu do otwartych i inspirujących środowisk, skłonnych do interakcji.
Najważniejszymi i najdynamiczniej rozwijającymi się gałęziami sektora kultury i sektora kreatywnego w Polsce są produkty niematerialne i produkty kultury cyfrowej. To przede wszystkim muzyka na światowym poziomie, animacje, gry, komiksy, a także szeroko pojęty design, zwłaszcza projektowanie mody. Według badań Głównego Urzędu Statystycznego w 2016 r. przedsiębiorstwa sektora PKT specjalizowały się przede wszystkim w „książkach i prasie” (25400 podmiotów), „reklamie” (22700 podmiotów) oraz „architekturze” (16800 podmiotów).
Dostępne opracowania (np. wnioski z badań IBNGR opublikowane w raporcie „Creative Chain – powiązania sektora kultury i sektora kreatywnego w Polsce”) potwierdzają, że istnieje kilka barier, które zazwyczaj hamują rozwój sektora kreatywnego: aż 50% respondentów wymieniło niewystarczające środki finansowe, 46% – ograniczony popyt na konkretne usługi kreatywne, 42% – wini biurokrację i regulacje prawne, 30% – silną konkurencję, a 16% – szybko zmieniający się rynek.
Zgodnie z polską klasyfikacją zawodów, zawody artystyczne stanowią najmniejszą grupę, która stanowi przedmiot studiów na uczelniach wyższych. Jest to tylko 13 zawodów podzielonych na trzy grupy tematyczne: związane z dźwiękiem (np. stroiciel fortepianów, muzyk, realizator dźwięku), związane z działalnością artystyczną (np. artysta plastyk, tancerz, jubiler-złotnik) oraz związane z działalnością kulturalną (np. bibliotekarz, organizator działalności kulturalnej, kierownik produkcji). W niektórych przypadkach profesjonalistą można zostać dopiero po ukończeniu średniej szkoły muzycznej lub baletowej, a czasem, jak w przypadku zawodów związanych z kulturą, dopiero po uzyskaniu wyższego wykształcenia.
Eksperci wskazują na kilka obszarów, które można usprawnić, wspierając rozwój kreatywnych inicjatyw. Pierwszym z nich jest dobra edukacja artystyczna dzieci w szkole obejmująca m.in. nauczanie plastyki i rzemiosła oraz umiejętności technicznych (np. znajomości programów komputerowych, muzycznych itp.). Drugi to specjalistyczne szkolenia lub mentoring dla osób, które pracują lub chcą pracować w sektorze kreatywnym i sektorze kultury, ale mają pewne braki w wykształceniu, z którymi muszą sobie poradzić (przynajmniej częściowo). Kluczową kwestią jest tu fakt, że edukacja artystyczna nie odzwierciedla potrzeb współczesnego rynku pracy. Nie ulega wątpliwości, że młodzi ludzie powinni zdobywać umiejętności związane z przedsiębiorczością w kulturze i praktyczną realizacją projektów kulturalnych. Muszą również zdobyć podstawową wiedzę na temat gospodarki i praw własności intelektualnej.
Czy uczenie się w miejscu pracy realizowane w sektorze kultury i kreatywnym może stanowić narzędzie wspierające rozwój twórczych inicjatyw w Polsce i UE?
Nasz projekt „Learn to Create – promowanie uczenia się poprzez pracę w europejskich sektorach kultury i kreatywności” jest próbą udzielenia pozytywnej odpowiedzi na to pytanie! Wejdź na naszą stronę i śledź aktualności dotyczące projektu.